Umiejscowiona w art. 7 Kodeksu postępowania karnego zasada swobodnej oceny dowodów rozciąga się na wszystkie organy wydające decyzje procesowe. W ocenie dowodów organy procesowe winny kierować się swoim przekonaniem opartym na wskazaniach wiedzy, doświadczenia życiowego i zasad prawidłowego rozumowania. Zasada swobodnej oceny dowodów oznacza więc wolność wewnętrznego przekonania tych organów w kwestii oceny dowodów i wyciągania z nich racjonalnych wniosków, a tym samym wolność od wszelkiego schematyzmu w tym zakresie.
Pomówienie współoskarżonego może być uznane za pełnowartościowy dowód tylko wówczas, gdy w kontekście określonych ustaleń nie wykazuje sprzeczności z innymi dowodami, a przede wszystkim nie relacjonuje różnych wersji tego samego zdarzenia. Przy ocenie pomówień powinna obowiązywać więc nie zasada ograniczonego zaufania, lecz zasada nieufności, dopóki treść pomówienia nie została uwiarygodniona w trybie art. 7 Kodeksu postępowania karnego. Sam bowiem fakt złożenia przez współoskarżonego wyjaśnień obciążających inną osobę nie dowodzi, iż okoliczności i fakty w nich zawarte rzeczywiście miały miejsce, lecz stanowi jedynie informację o faktach wymagających potwierdzenia lub wyłączenia za pomocą środków przewidzianych w toku przewodu sądowego.
Przekonanie sądu o wiarygodności jednych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną prawa procesowego m. in. wtedy, gdy:
- jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy głównej całokształtu okoliczności sprawy (art. 410 Kodeksu postępowania karnego), i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy (art. 2 § 2 Kodeksu postępowania karnego),
- jest wynikiem rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 Kodeksu postępowania karnego),
- jest wyczerpująco i logicznie – z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego – uargumentowane w uzasadnieniu wyroku (art. 424 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania karnego)2.
Sąd, dokonując oceny dowodów i czyniąc ustalenia faktyczne, powinien m. in. respektować zasady poprawnego myślenia, w tym również zasadę sprzeczności. Jeżeli więc sąd przyjmie sprzeczne ustalenia, tzn. inne w orzeczeniu, inne zaś w jego uzasadnieniu, to narusza przez to zasadę sprzeczności, a tym samym postępuje w sposób niezgodny z dyspozycją art. 7 Kodeksu postępowania karnego.
Bardzo znamienny jest tutaj pogląd Sądu Najwyższego stwierdzający, iż zasada swobodnej oceny dowodów, leżąca u podstaw prawidłowego wyrokowania, absolutnie nie może prowadzić do dowolności ocen i takiego wyboru dowodów, którego prawidłowości nie dałoby się skontrolować w trybie odwoławczym. Ustalenia faktyczne wyroku tylko wtedy nie wykraczają poza ramy swobodnej oceny dowodów, gdy zostały dokonane na podstawie wszechstronnej analizy przeprowadzonych dowodów, których ocena nie wywołuje błędów natury faktycznej czy logicznej, zgodna jest ze wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego oraz prowadzi do sędziowskiego przekonania, odzwierciedleniem którego winno być uzasadnienie orzeczenia.
Ustawa w żaden sposób nie różnicuje wartości dowodowej poszczególnych rodzajów dowodu. Trafnie więc Sąd Najwyższy podniósł, iż dowód z analizy krwi podlega, tak jak zresztą każdy dowód, konfrontacji z innymi zebranymi w sprawie dowodami i nie może być traktowany jako dowód szczególnego rodzaju, oceniany w oderwaniu od innych dowodów.
W pełni przydatny również dla postępowania karnego jest pogląd Sądu Najwyższego wypowiedziany na tle wykładni art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, iż opinia biegłego podlega ocenie na podstawie właściwych dla jej przedmiotu kryteriów zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków.
http://www.obligatio.home.pl/
piątek, 16 lipca 2010
Zakazy dowodowe w stosunku do oskarżonego
Zakazy dowodowe funkcjonują w procesie karnym z uwagi na konieczność ochrony innych – istotniejszych niż wymiar sprawiedliwości – dóbr i interesów niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa. Mowa tu o ważnych interesach państwa, prawach i godności człowieka, stosunkach rodzinnych, tajemnicy państwowej, służbowej i zawodowej, stosunkach międzynarodowych etc. Zakazy dowodowe są więc "normami zabraniającymi przeprowadzenia dowodu w określonych warunkach lub stwarzającymi ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów". Patrząc z punktu widzenia organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, zakazy dowodowe oczywiście stwarzają utrudnienia, które zmniejszają szanse uzyskania dowodu, i tym samym są odstępstwem od zasady prawdy materialnej. Są one równiez wyjątkami od tzw. zasady "swobody dowodzenia", która umożliwia korzystanie z wszystkich dowodów przydatnych do dokonywania ustaleń niezbędnych do rozstrzygnięcia. Z pewnością najistotniejsze są zakazy dowodowe uniemożliwiajżce przeprowadzenie czynności dowodowych, których celem jest dokonywanie ustaleń niezbędnych do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej oskarżonego za zarzucany mu czyn, tzn. o przedmiocie procesu. W pewnych sytuacjach mogą one nie tylko utrudniać, ale wręcz uniemożliwiać dotarcie do ustaleń zgodnych z rzeczywistym przebiegiem czynu przestępczego i faktycznego udziału uczestniczących w nim osób, a co za tym idzie – wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia przez organ procesowy.
Niewątpliwym jest więc, iż każdy zakaz dowodowy zmniejsza możliwość poznania prawdy. W związku z tym, podnosi się w doktrynie, aby zakazy te zostały ograniczone do rozmiarów rzeczywiście niezbędnych dla ochrony dóbr strzeżonych przez istniejący porządek prawny, natomiast interpretacja przepisów je ustanawiających była możliwie ścisła, gdyż są to normy o charakterze wyjątkowym.
Pojęcie "zakazy dowodowe" rozumiane może być w znaczeniu wąskim, tj. ograniczającym jego zakres do zakazów dowodzenia czy nawet tylko zakazów przeprowadzenia określonych dowodów. Jednakże można je interpretować równiez szeroko, jako wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwosci dowodzenia, wprowadzenia i przeprowadzenia dowodów, jak również ich wykorzystania w procesie karnym. Tak więc, reasumując, pojęcie to obejmuje zakazy dowodzenia (udowadniania) określonych faktów oraz zakazy korzystania z określonych dowodów.
Zakaz dowodzenia dotyczy sytuacji, gdy z mocy konkretnego przepisu wyłączona zostaje możliwość dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej lub dowodzenia za pomocą określonego dowodu ogólnie dopuszczalnego. Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy pewna okoliczność nie może w ogóle być dowodzona za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych. Zakaz dowodzenia został w tym wypadku wprowadzony nie ze względu na źródło lub środek dowodowy, lecz z uwagi na to, co ma być dowodzone. Zakaz taki może być stosowany wyłącznie w przypadku, gdy przewiduje to wyraźny przepis prawa.
Zakaz dowodzenia za pomocą określonego dowodu oznacza natomiast sytuację, kiedy przepis wyklucza mozliwość zarówno wprowadzania, jak i przeprowadzania dowodu w procesie karnym z uwagi na ważny interes społeczny. Również w tym przypadku zakaz obowiązuje tylko w takim zakresie, w jakim został wyraźnie ustanowiony z mocy obowiązujących przepisów.
Kategorią zakazów, które zabraniają dowodzenia pewnych okoliczności za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych, są zakazy zupełne. Są one równocześnie zakazami bezwarunkowymi, ponieważ nie jest możliwe uchylenie ich pod żadnym warunkiem. Do grupy tej należą:
- zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnym innego sądu, które wiążą sąd karny (art. 8 § 2 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej nad orzeczeniem i sposobu głosowania biorących w niej udział sędziów (art. 108 § 1 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności mającej decydujący wpływ na stwierdzenie powrotu do przestępstwa,
- zakaz wykorzystania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która została zwolniona od zeznawania (art. 186 § 1 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przeprowadzania jakiejkolwiek czynności dowodowej mającej na celu ujawnienie okoliczności objęcia świadka koronnego i osób mu najbliższych ochroną osobistą lub pomocą (art. 14 ust. 4 w zw. z art. 1 Ustawy o świadku koronnym).
Obok bezwzględnych zakazów dowodowych zupełnych, istnieją również zakazy niezupełne. Są to zakazy, które zabraniają jedynie przeprowadzania dowodu w pewnych określonych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób, tj. zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod. Inaczej mówiąc – przy zakazie niezupełnym, dla udowodnienia pewnej okoliczności, istnieje możliwość sięgnięcia po inne źródło lub środek dowodowy. Zakazy niezupełne dzielą się na dwa rodzaje: zakazy bezwzględne (bezwarunkowe), czyli takie, które nigdy nie mogą być uchylone, oraz zakazy względne (warunkowe), które przy zachowaniu określonych warunków mogą zostać uchylone.
Wśród zakazów niezupełnych bezwzględnych wyróżnia się dwie zasadnicze grupy. Do pierwszej z nich zaliczyć należy zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka:
- obrońcy – co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt 1 Kodeksu postępowania karnego),
- duchownego – co do faktów, o których dowiedział sie przy spowiedzi (art. 178 pkt 2 Kodeksu postępowania karnego),
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego,
- na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 52 ust. 1 i 2 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Do drugiej grupy należą również zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł dowodowych:
- zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu, złożonych wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej (art. 199 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 52 ust. 2 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego),
- zakaz wykorzystywania przy przesłuchiwaniu oskarżonego jego zeznań złożonych uprzednio w charakterze świadka,
- zakaz powoływania w charakterze biegłego: obrońców i duchownych, osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym, osób powołanych w charakterze świadków, osób będących świadkami czynu (chociażby nie były powołane w charakterze świadka), osób, do których odnoszą się przyczyny odwołania sędziego wymienione w art. 40 § 1 pkt 1 – 3 i 5 Kodeksu postępowania karnego,
- zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, w stosunku do którego – po powołaniu go w tym charakterze – ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze (art. 196 § 2 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz wykorzystywania wyjaśnień podejrzanego, mającego być świadkiem koronnym, w sytuacji, gdy prokurator nie wystąpił z wnioskiem w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań takiego świadka lub sąd odmówił przyjęcia takiego wniosku (art. 6 Ustawy o świadku koronnym),
- zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych (art. 174 Kodeksu postępowania karnego).
Jak już wspomniano wcześniej – zakazy dowodowe niezupełne zabraniają przeprowadzania dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób. Przy tych zakazach, dla udowodnienia określonej okoliczności, jest możliwe sięgnięcie po inne źródło lub środek dowodowy. Jednym z rodzajów zakazów niezupełnych są więc zakazy względne (warunkowe), do których zaliczamy:
- zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego lub objętych immunitetem konsularnym (art. 581 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej (art. 179 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania osób obowiązanych do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu bądź funkcji (art. 180 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy składania zeznań (art. 182 § 1 i 3 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z uwagi na szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym (art. 185 Kodeksu postępowania karnego).
http://www.obligatio.home.pl/
Niewątpliwym jest więc, iż każdy zakaz dowodowy zmniejsza możliwość poznania prawdy. W związku z tym, podnosi się w doktrynie, aby zakazy te zostały ograniczone do rozmiarów rzeczywiście niezbędnych dla ochrony dóbr strzeżonych przez istniejący porządek prawny, natomiast interpretacja przepisów je ustanawiających była możliwie ścisła, gdyż są to normy o charakterze wyjątkowym.
Pojęcie "zakazy dowodowe" rozumiane może być w znaczeniu wąskim, tj. ograniczającym jego zakres do zakazów dowodzenia czy nawet tylko zakazów przeprowadzenia określonych dowodów. Jednakże można je interpretować równiez szeroko, jako wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwosci dowodzenia, wprowadzenia i przeprowadzenia dowodów, jak również ich wykorzystania w procesie karnym. Tak więc, reasumując, pojęcie to obejmuje zakazy dowodzenia (udowadniania) określonych faktów oraz zakazy korzystania z określonych dowodów.
Zakaz dowodzenia dotyczy sytuacji, gdy z mocy konkretnego przepisu wyłączona zostaje możliwość dowodzenia oznaczonej tezy dowodowej lub dowodzenia za pomocą określonego dowodu ogólnie dopuszczalnego. Z pierwszą sytuacją mamy do czynienia wtedy, gdy pewna okoliczność nie może w ogóle być dowodzona za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych. Zakaz dowodzenia został w tym wypadku wprowadzony nie ze względu na źródło lub środek dowodowy, lecz z uwagi na to, co ma być dowodzone. Zakaz taki może być stosowany wyłącznie w przypadku, gdy przewiduje to wyraźny przepis prawa.
Zakaz dowodzenia za pomocą określonego dowodu oznacza natomiast sytuację, kiedy przepis wyklucza mozliwość zarówno wprowadzania, jak i przeprowadzania dowodu w procesie karnym z uwagi na ważny interes społeczny. Również w tym przypadku zakaz obowiązuje tylko w takim zakresie, w jakim został wyraźnie ustanowiony z mocy obowiązujących przepisów.
Kategorią zakazów, które zabraniają dowodzenia pewnych okoliczności za pomocą jakichkolwiek środków dowodowych, są zakazy zupełne. Są one równocześnie zakazami bezwarunkowymi, ponieważ nie jest możliwe uchylenie ich pod żadnym warunkiem. Do grupy tej należą:
- zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom konstytutywnym innego sądu, które wiążą sąd karny (art. 8 § 2 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz dowodzenia przebiegu narady sędziowskiej nad orzeczeniem i sposobu głosowania biorących w niej udział sędziów (art. 108 § 1 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego skazania jako okoliczności mającej decydujący wpływ na stwierdzenie powrotu do przestępstwa,
- zakaz wykorzystania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która została zwolniona od zeznawania (art. 186 § 1 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przeprowadzania jakiejkolwiek czynności dowodowej mającej na celu ujawnienie okoliczności objęcia świadka koronnego i osób mu najbliższych ochroną osobistą lub pomocą (art. 14 ust. 4 w zw. z art. 1 Ustawy o świadku koronnym).
Obok bezwzględnych zakazów dowodowych zupełnych, istnieją również zakazy niezupełne. Są to zakazy, które zabraniają jedynie przeprowadzania dowodu w pewnych określonych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób, tj. zakazy dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych metod. Inaczej mówiąc – przy zakazie niezupełnym, dla udowodnienia pewnej okoliczności, istnieje możliwość sięgnięcia po inne źródło lub środek dowodowy. Zakazy niezupełne dzielą się na dwa rodzaje: zakazy bezwzględne (bezwarunkowe), czyli takie, które nigdy nie mogą być uchylone, oraz zakazy względne (warunkowe), które przy zachowaniu określonych warunków mogą zostać uchylone.
Wśród zakazów niezupełnych bezwzględnych wyróżnia się dwie zasadnicze grupy. Do pierwszej z nich zaliczyć należy zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka:
- obrońcy – co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art. 178 pkt 1 Kodeksu postępowania karnego),
- duchownego – co do faktów, o których dowiedział sie przy spowiedzi (art. 178 pkt 2 Kodeksu postępowania karnego),
- osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego,
- na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 52 ust. 1 i 2 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Do drugiej grupy należą również zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł dowodowych:
- zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu czynu, złożonych wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej (art. 199 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary (art. 52 ust. 2 Ustawy o ochronie zdrowia psychicznego),
- zakaz wykorzystywania przy przesłuchiwaniu oskarżonego jego zeznań złożonych uprzednio w charakterze świadka,
- zakaz powoływania w charakterze biegłego: obrońców i duchownych, osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w szczególnie bliskim stosunku osobistym, osób powołanych w charakterze świadków, osób będących świadkami czynu (chociażby nie były powołane w charakterze świadka), osób, do których odnoszą się przyczyny odwołania sędziego wymienione w art. 40 § 1 pkt 1 – 3 i 5 Kodeksu postępowania karnego,
- zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, w stosunku do którego – po powołaniu go w tym charakterze – ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym charakterze (art. 196 § 2 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz wykorzystywania wyjaśnień podejrzanego, mającego być świadkiem koronnym, w sytuacji, gdy prokurator nie wystąpił z wnioskiem w przedmiocie dopuszczenia dowodu z zeznań takiego świadka lub sąd odmówił przyjęcia takiego wniosku (art. 6 Ustawy o świadku koronnym),
- zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych (art. 174 Kodeksu postępowania karnego).
Jak już wspomniano wcześniej – zakazy dowodowe niezupełne zabraniają przeprowadzania dowodu w pewnych warunkach, korzystania z określonego źródła lub środka dowodowego albo uzyskiwania środka dowodowego w określony sposób. Przy tych zakazach, dla udowodnienia określonej okoliczności, jest możliwe sięgnięcie po inne źródło lub środek dowodowy. Jednym z rodzajów zakazów niezupełnych są więc zakazy względne (warunkowe), do których zaliczamy:
- zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego lub objętych immunitetem konsularnym (art. 581 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy państwowej (art. 179 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania osób obowiązanych do zachowania tajemnicy służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu bądź funkcji (art. 180 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka osoby, która skorzystała z prawa do odmowy składania zeznań (art. 182 § 1 i 3 Kodeksu postępowania karnego),
- zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z uwagi na szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym (art. 185 Kodeksu postępowania karnego).
http://www.obligatio.home.pl/
Subskrybuj:
Posty (Atom)